ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട കണ്ടെത്തൽ, ഋഗ്വേദത്തിൽ പറയുന്ന, ഐതിഹ്യങ്ങളിലൂടെ മാത്രം നമ്മൾ കേട്ടറിഞ്ഞ സരസ്വതി നദിയുടെ ഭാഗമെന്ന് കരുതുന്ന ഒരു പുരാതന നദീതടമാണ്. 23 മീറ്റർ ആഴത്തിൽ കണ്ടെത്തിയ ഈ നദീചാൽ, ഒരു കാലത്ത് ഇവിടെയൊരു വലിയ നദി ഒഴുകിയിരുന്നുവെന്നും ആ നദിക്കരയിലാണ് ഈ സംസ്കാരം വളർന്നുവന്നതെന്നും തെളിയിക്കുന്നു.ഇതൊരു സാധാരണ കണ്ടെത്തലല്ല. കാരണം, ഈ ഒരൊറ്റ സ്ഥലത്തുനിന്ന് അഞ്ച് ചരിത്ര കാലഘട്ടങ്ങളുടെ അടയാളങ്ങളാണ് നമുക്ക് ലഭിച്ചിരിക്കുന്നത്!
ഹാരപ്പൻ കാലഘട്ടം
മഹാഭാരത കാലഘട്ടം
മൗര്യ കാലഘട്ടം
കുശാന കാലഘട്ടം
ഗുപ്ത കാലഘട്ടം
ഇനി നമുക്ക് ഇവിടെ നിന്ന് കണ്ടെത്തിയ അമൂല്യമായ നിധികളിലേക്ക് വരാം. 800-ൽ അധികം പുരാവസ്തുക്കൾ!
ഏറ്റവും പഴക്കം ചെന്ന ബ്രാഹ്മി ലിപിയിലുള്ള കളിമൺ മുദ്രകൾ...
മഹാഭാരത കാലഘട്ടത്തിലെന്ന് കരുതുന്ന ഹോമകുണ്ഡങ്ങളും മൺപാത്രങ്ങളും...
മൗര്യ കാലഘട്ടത്തിലെ മാതൃദേവതയുടെ ശിൽപ്പമെന്ന് കരുതുന്ന ഒരു തല...
പിന്നെ, ഇന്ത്യയിൽ ആദ്യമായി എല്ലിൽ തീർത്ത സൂചികളും ചീർപ്പുകളും!
മതപരമായ ആചാരങ്ങൾക്ക് തെളിവായി 15-ൽ അധികം യജ്ഞകുണ്ഡങ്ങൾ, ശിവ-പാർവതി ശിൽപ്പങ്ങൾ, അക്കാലത്തെ വ്യാപാരത്തെയും സൗന്ദര്യ സങ്കൽപ്പങ്ങളെയും കുറിച്ച് വിവരം നൽകുന്ന ശംഖുവളകൾ... അങ്ങനെ പട്ടിക നീളുകയാണ്.
ഈ കണ്ടെത്തലുകൾക്കിടയിൽ ഒരു നിഗൂഢതയുമുണ്ട്. ഇവിടെ നിന്ന് ലഭിച്ച ഒരു മനുഷ്യന്റെ അസ്ഥികൂടം കൂടുതൽ പരിശോധനകൾക്കായി ഇസ്രായേലിലേക്ക് അയച്ചിരിക്കുകയാണ്. ആരായിരുന്നു ആ മനുഷ്യൻ? എത്ര വർഷം മുൻപാണ് ജീവിച്ചിരുന്നത്? ഉത്തരങ്ങൾക്കായി ശാസ്ത്രലോകം കാത്തിരിക്കുന്നു.
ചുരുക്കത്തിൽ, ഈ കണ്ടെത്തൽ നമ്മുടെ ചരിത്ര പുസ്തകങ്ങളെത്തന്നെ തിരുത്തിയെഴുതാൻ ശേഷിയുള്ളതാണ്. ബഹാജ് ഗ്രാമം ഇനി ലോക പുരാവസ്തു ഭൂപടത്തിൽ ഒരു പ്രധാന കേന്ദ്രമായി മാറും. ഈ പ്രദേശത്തെ ഒരു ദേശീയ സംരക്ഷിത മേഖലയായി പ്രഖ്യാപിക്കാനുള്ള നടപടികളും തുടങ്ങിക്കഴിഞ്ഞു.